الف- 1) تکاليف تمريني : اين تکاليف مهارت ها و دانش هاي کسب شده را تقويت مي کند ، معمولاً به صورت کتبي ارائه مي گردد و براي تثبيت يادگيري و فعاليت هاي خواندن و کارهاي تمريني و انفرادي به کار گرفته مي شود . شايد اين نوع تکليف ، به قول دويل و بابر ، از قديمي ترين و با سابقه ترين انواع تکليف شب باشد . با وجود اين ، از نظر تأثيرگذاري و سودمندي ، براي شاگردان سؤال برانگيز است .
اکثر تکليف هاي تمريني ، غيرتخيلي ، غيرخلاق ، تکراري و خسته کننده است . زيرا مؤثرترين نوع تکاليف ، آن هايي هستند که براي انجام دادنشان ، از شاگرد خواسته مي شود آموخته هاي جديد خود را با روش شخصي و به طور مستقيم به کار ببرد . براي مثال ، مي توان از دانش آموزاني که انواع ابرها را مطالعه کرده اند ، خواست عکس هاي قديمي ابرها را مورد مطالعه قرار دهند و نوع ابرها را در آن مشخص سازند .
الف- 2) تکاليف آماده سازي و آمادگي : اين نوع تکاليف براي آماده کردن شاگردان جهت درس هاي روزهاي بعد به کار مي رود و معمولاً به صورت مطالعه ي خارج از کتب درسي ، جمع آوري مطالب و مواد قبل از کنفرانس در کلاس درس ، حفظ کردن ، از رو خواندن و از قبل خواندن دروس انجام مي پذيرد . به گفته ي پروفسور دويل باربر ، هدف غايي از ارائه ي اين نوع تکاليف « همانا وادار کردن دانش آموزان به کسب زمينه ي مناسب اطلاعاتي جهت آماده شدن براي دروس و مباحثه هاي روز بعد است . »
اين نوع تکليف زماني سودمندي و کارآيي دارد که ابتدا رهنمودها و راهنمايي ها و دستورالعمل هاي لازم در مورد چگونگي و چرايي انجام دادن آن ، کاملاً براي دانش آموزان تبيين شود و ابتکار عمل ، قدرت تخيل و روش شخصي آنها حفظ شود .
الف- 3) تکاليف بسطي و امتدادي : به قول پروفسور فويل وبيلي ، اين نوع تکليف شاگرد را به فراسوي کارها و فعاليت هاي کلاسي سوق مي دهد و سبب يادگيري ايده ها و مهارت ها در موقعيت هاي جديد مي شود . براي مثال ، ممکن است درس کلاس درباره ي ناپلئون باشد . در اين حالت ، از دانش آموزان خواسته مي شود کتابي در مورد ناپلئون بخوانند و خلاصه ي آن را در کلاس ارائه دهند . همچنين امکان دارد معلم مقاله اي بدهد و از شاگردان بخواهد آن را بخوانند و خلاصه کنند يا فرم هاي مخصوصي براي کودکان دبستاني تهيه کند و از آنان بخواهد هنگام ديدن تلويزيون ، فرم ها را تکميل و در کلاس درباره ي آن صحبت کنند .
پروفسور فويل وبيلي مي گويد معمولاً تکاليف بسطي به صورت پروژه هاي درازمدت و از طريق فعاليت هاي حل مسئله تحقق پيدا مي کند . در اين نوع پروژه ها ، موضوعاتي در کلاس تدريس مي شود و ادامه ي آن در منزل و به صورت فردي انجام مي گيرد . اين نوع تکاليف بيشتر خودانتخابي است ؛ مانند ساختن هرم ، درست کردن تقويم سالانه يا پختن يک نوع غذا . در ضمن ممکن است فعاليت هاي حل مسئله در اين نوع تکليف ، چندين روز يا چند هفته طول بکشد . به علاوه ، گاه از شاگردان خواسته مي شود مسئوليت پژوهش درباره ي موضوعي اجتماعي ، فرهنگي ، علمي ، سياسي ، ادبي يا اخلاقي را ، که قبلاً در کلاس تدريس شده است ، بپذيرند و پس از اتمام تحقيق ، نتيجه را گزارش دهند . به گفته ي دويل و باربر ، اين نوع تکليف بر توليد دانش استوار است ، نه بر تکرار و تکثير آن و در امتداد فعاليت هاي آموزشي ، به صورت انفرادي و در خارج از محيط مدرسه صورت مي گيرد . در ضمن ، اين نوع تکليف در حکم پيش سازمان دهنده ي مفاهيم درسي و آموزشي است .
الف- 4) تکليف خلاقيتي، پروفسور فويل وبيلي عقيده دارد: « وقتي دانش آموز مفاهيم و مهارت هاي مکتسب در کلاس درس را با هم ترکيب کند و در يک راه يا راه هاي جديد و متفاوت به کار بندد ، تکليف خلاقيتي انجام داده است . » امکان دارد تکاليف خلاقيتي به صورت کتبي يا شفاهي يا به صورت انجام دادن کاري صورت پذيرد . براي مثال ، ساختن مدل يک مزرعه با چوب هاي بستني يا حل مسئله اي خاص يا سؤال کردن به صورت شفاهي ، مانند اين که چرا هاني بال براي صعود به قله ي آلپ از فيل استفاده کرد ؟ قدرت خلاقيت ، ابتکار شخصي ، تخيل و خودراهبري را در شاگردان پرورش مي دهد .
البته بايد اذعان داشت که اين چهار نوع تکليف ، هميشه به طور مجزا به شاگردان ارائه نمي شود . بلکه گاهي ممکن است شاگرد براي حل يک مسئله و خلق و بسط ايده ي خود ، از هر چهار نوع تکليف استفاده کند . مانند وقتي که معلم از او مي خواهد هنگامي که با والدينش به تفريح يا مسافرت مي رود ، خلاصه اي از مسائل قابل مشاهده و تجربيات خود را به صورت انشا به همکلاسانش ارائه دهد . به اين ترتيب ، با ايجاد تنوع در تکاليف شب ، مي توان موجبات تثبيت ، آماده سازي ، مداومت و خلق مفاهيم و مهارت ها را در فرآيند تعليم و تربيت فراهم آورد .
ب) از منظر ساختار و شيوه ي ارائه
تکاليف را مي توان از نظر شيوه ي ارائه به دانش آموزان و ملاحظات اهداف کتاب هاي درسي ، در سه مدل خلاصه کرد :
ب- 1) تکاليف عمومي : منظور از تکاليف عمومي آن دسته از فعاليت ها و تمرين هايي است که الزاماً به عموم فراگيرندگان ارائه مي شود و اغلب از نوع تمريني يا آماده سازي است . بنابراين ، مخاطب اين نوع تکليف ، همه ي دانش آموزان هستند و بايد آن ها را بر اساس اهداف مهم درس و توانايي هاي همه ي شاگردان طراحي کرد . مفاهيم ، اطلاعات و اهداف فردي بايد در قالب اين تکاليف داده شود و حجم آن ها نيز زياد نباشد . اگر در انتخاب و ارائه ي اين نوع تکاليف بي دقتي شود ، ممکن است دانش آموزان آن را کسل کننده تلقي کنند .
ب- 2) تکاليف گروهي : امروزه ، فعاليت هاي گروهي در فرآيند ياددهي – يادگيري جايگاه ارزشمندي دارد و با توجه به اين اصل ، در کشورهاي توسعه يافته ، يکي از راه کارهاي پيشرفت آموزشي به حساب مي آيد . در دهه هاي اخير ، تفکر جمعي و مشارکت افراد در ساختار يک گروه کاري ، دست آوردهاي مهمي داشته است . بنابراين ، کمتر کلاسي را مي توان يافت که براي مطالعه ، تحقيق و علم آموزي ، تشکل هاي جمعي و گروهي نداشته باشد . بدين سبب ، تشکيل گروه کاري براي دانش آموزان ، از ضروريات تدريس در کلاس هاي پويا و فعال است . اگر اين فرض پذيرفته شود ، لزوم توجه به تکاليف گروهي ، که به صورت پروژه هاي تحقيقي ارائه مي شود ، بيش از پيش احساس مي گردد .
در تکليف گروهي ، معلم براساس توانايي هر يک از گروه ها ، موضوعات مناسبي مطرح مي کند و هر گروه نيز با برنامه ريزي و اجراي اهداف موردنظر معلم ، امر آموزش را متحقق مي سازد . تکليف گروهي با توجه به مشارکت دانش آموزان و علايق آنان ارائه مي شود و معلم براي هر گروه چند موضوع تعيين مي کند و آن ها از طريق تصميم جمعي ، يکي از موضوعات را انتخاب و اجرا مي کنند .
ب- 3) تکاليف انفرادي : شناسايي تفاوت هاي فردي و توجه به آن ها ، از موضوعات مهم در آموزش و پرورش است . ايجاد وضعيتي براي بروز خلاقيت ها و نوآوري هاي فردي ، از وظايف مهم مدارس به حساب مي آيد . شايد بتوان گفت که فلسفه ي وجودي با تربيت ، شناسايي و تقويت و پرورش انسان هاست . يعني فرآيند « شدن » و تبديل توانايي هاي بالقوه به توانايي هاي بالفعل .
يکي از روش هاي توجه و کمک به شکوفايي فردي ، دادن تکاليف انفرادي به دانش آموزان است . معلم براي ارائه اين نوع تکاليف ، توانايي ها ، علايق و بنيان هاي ذهني و فکري فراگيرندگان را درنظر مي گيرد و براساس آن ، فعاليت هايي طلب مي کند . البته هيچ الزامي نيست که همه ي دانش آموزان ، تکاليف انفرادي را انجام دهند . بلکه براساس زمينه هاي قبلي و شناخت و صلاح ديد معلم ، اين نوع تکليف به عده اي از آن ها واگذار مي شود .
دبستان پسرانه غیر دولتی کارا